در ادیان مختلف همواره کار خیر از اهمیت بالایی برخوردار است ، همچنین میدانیم دین اسلام همواره بر انجام اعمال نیک تاکید داشته است. در این مقاله به بررسی چند حدیث درباره کار خیر خواهیم پرداخت.

پیامبر اکرم صلى‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله :
اِنَّ اللّه َ یُحِبُّ مِنَ الْخَیْرِ ما یُعَجَّلُ.

خداوند کار خیرى را که به آن شتاب شود، دوست دارد.

موضوع کار خیر از مباحث ضروری همه جوامع گذشته تا به امروز است و از جمله مفاهیمی است که هم در مبانی تمامی ادیان و هم در اخلاق و در آموزه‌های اسلامی بسیار به آن تاکید شده ‌است به ‌جرات می‌توان گفت که تمامی انسان‌های صاحب خرد و اندیشه در هر عصری، از اولیاء الهی تا فلاسفه، عرفا و ادبا نیز تأکید بر آن سیره داشتند.

مشاهده روش های کمک به خیریه محبان

چند حدیث درباره کار خیر

ازجمله مفاهیم ارزشمندی که قرآن کریم نیز بسیار به آن اشاره می‌کند و در 194 آیه از آن یاد می‌کند، انجام کار خیر است؛ تا جایی که سعادت دنیوی و اخروی انسان را در گرو آن می‌بیند.

به عنوان مثال در سوره‌ی مبارکه عصر خداوند میفرماید :

إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ ﴿۲﴾

بی تردید انسان در زیان کاری بزرگی است

إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ ﴿۳﴾

مگر کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند و یکدیگر را به حق توصیه نموده و به شکیبایی سفارش کرده‌اند.

یا در سوره‌ی البینه میفرماید :

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِ ﴿۷﴾

مسلماً کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، اینانند که بهترین مخلوقاتند.

آيه 177 سوره بقره را آيه ((بِرّ))مى‌گويند؛ زيرا به نيکى و ويژگى‌هاى نيکوکاران پرداخته است:((لَّيْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَالْمَلآئِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّآئِلِينَ وَفِى الرِّقَابِ)…) ؛ “نيكوكارى آن نيست كه روى خود را به سوى مشرق و [يا] مغرب بگردانيد، بلكه نيكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب [آسمانى] و پيامبران ايمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و در راه‌ماندگان و گدايان و در [راه آزاد كردن] بندگان بدهد ”

از مصادیق انجام کار خیر، رسیدگی به کار مردم و نیازمندان است. انسان مسلمان باید در پی رفع حوایج مسلمانان باشد و سعی کند تا می‌تواند به هر صورت ممکن به آنان یاری رساند. بر طبق روایات نیز انجام کار خیر و رسیدگی به کار مردم و رفع نیاز آنها از برترین حسنات بیان شده و کسانی که به سرنوشت مسلمانان خود بی‌توجه باشند مورد نکوهش قرار گرفته‌اند.

نیکی به دیگران و کمک به موسسات خیریه در جهت گره‌گشایی از نیازمندان، فارغ از هر نوع نگرشی، جایگاه والای خود را دارد. همچنین در آیین اسلام که در آن مسلمانان، برابر و برادر خوانده شده‌اند، این امر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. نیکوکاران مسلمان، پیروان راستین امامان معصوم علیهم السلام هستند؛ آنان که خلق و خوی نیکویشان و طریقتشان سرشار از خوبی‌ها و دستگیری‌ها است.

چند حدیث در مورد کمک به نیازمندان و کار خیر

دستگیری از مستمندان و انفاق به نیازمندان و انجام کار خیر، از زیباترین خصلت‌های نیکوی انسان بوده و به همین دلیل، موردتوجه فراوان قرارگرفته است؛ به گونه‌ای که می‌توان آن را در کنار نماز، برجسته ترین عبادت مورد تأکید قرآن دانست.

حدیث امام کاظم (علیه‌السّلام) درباره کار خیر: همانا مُهر قبول اعمال شما، برآوردن نیازهای برادرانتان و نیکی کردن به آنان در حد توانتان است و الا (اگر چنین نکنید)، هیچ عملی از شما پذیرفته نمی‌شود.

رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: هر کس یک نیاز مؤمنی را روا سازد، خداوند حاجت‌های فراوان او را روا سازد که کمترین آن بهشت باشد.

امام جعفر صادق (علیه السلام) فرمود: برآوردن حوائج و نیازمندی‌های مؤمن از هزار حجّ مقبول و آزادی هزار بنده و فرستادن هزار اسب مجهّز در راه خدا، بالاتر و والاتر است.

امام علی(علیه‌السلام) فرمود: برطرف کردن نیازهای مردم پایدار نیست مگر به سه چیز: 1- کوچک شمردن خدمت تا خدا آن را بزرگ نماید؛ 2- پنهان داشتن آن تا خدا آن را آشکار کند؛ 3- شتاب در برآوردن نیاز حاجتمند تا مسرت

حضرت علی‏ علیه السلام می‌فرماید: طوبی لِمَن أحسَن إلَی الِعبادِ و تَزَوَّدَ لِلمَعادِ

خوشا به حال آن که به بندگان خدا نیکی کند و برای آخرت خود زاد و توشه برگیرد.

همچنین پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: (ما نقَصَ مالٌ مِن صدَقهٍ قطّ فَأُعطُوا وَ لا تَجَبُنوُا) : هیچ گاه مال انسان با صدقه کم نخواهد شد، پس بدهید و نترسید.

از دیدگاه مکتب حیات بخش اهل بیت (علیهم السلام) انجام کار خیر و خدمتگزاری به افراد جامعه، حد و مرزی ندارد و یک متدیّن حقیقی در تمام صحنه‌های زندگی با الهام از رهبران آسمانی خویش می‌کوشد تا باری را از روی دوش دیگران بردارد و خدمتی را به آنان ارائه کند.

امام حسین (علیه السلام) با تأکید بر این باور وحیانی می‌فرماید: «اعلموا ان حوائج الناس الیکم من نعم الله علیکم فلاتملوا النعم فتتحول الی غیرکم؛ بدانید نیازمندی‌های مردم که [به شما مراجعه می‌کنند] از نعمت‌های الهی است. پس نعمت‌ها را افسرده نسازید [یعنی مبادا با رنجاندن مردم نیازمند کفران نعمت کنید] که این وظیفه خدمت‌رسانی به دیگران محول خواهد شد.

همچنین در این باره امام حسین(علیه السلام) می‌فرمایند: بر آوردن حاجت و برطرف کردن مشکلات مردم به دست شما از نعمت‌های خداوند است نسبت به شما، بنابراین با منت‌گذاری و اذیت آنان جلوی این نعمت‌ها را نگیرید.

در همین راستا باید گفت: هرکس برای رضای خدا به برادر دینی‌اش خدمت کند، خداوند در هنگام نیازش او را عوض خواهد داد و از گرفتاری‌های دنیا بیشتر از خدمت وی از او رفع خواهد کرد و هرکس غمی را از دل مؤمنی بزداید، خداوند غصه‌های دنیا و آخرتش را بر طرف می‌کند و هرکس نیکی کند، خداوند به او نیکی می‌کند و خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد.

پیامبر گرامى اسلام(ص) مى‏‌فرماید: مؤمنان برادران یکدیگرند که بعضى از آنان نیازهاى بعضى دیگر را رفع مى‏‌کنند و خداوند هم نیازهاى او را برآورده مى‏‌سازد.

از بهترین اعمال این است که انسان مؤمنى را شاد، یا گرسنگى را از او دفع کند و از غصه برهاند یا قرض او را ادا کند یا به او لباس بدهد.

امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: ایمان به خدا، پیامبر و علی نیاورده کسی‌که برادر مؤمنش نزد او آمده تا نیازش را برآورده سازد؛ اما او با روی گشاده از نیازمند استقبال نکند، اگر نیاز او به دست خودش برآورده می‌شود به ‌سرعت اقدام کند و اگر خودش نمی‌تواند حاجت او را برآورده سازد، بکوشد تا از طریق دیگران نیاز او را برآوره سازد، پس اگر خلاف این دستور عمل بکند میان ما و او ولایتی نیست.

مروری به اشعاری در خصوص احسان و نیکوکاری

فرهنگ انجام کار خیر در بین مردم ایران ریشه‌ای دیرینه دارد به خصوص در روزهایی که سختی‌ها بر همه‌ی اقشار جامعه رو می‌کند، فرهنگی که البته در متن ادب و شعر فارسی هم نمایانگر این هم نوع دوستی است.

استادسخن، سعدی شیرازی در این باره، اشعار متعددی دارد که تنها به مرور بخشی از ابیات او بسنده می‌کنیم؛ ابیاتی که انسان را به یاد روزهای فروماندگی فرا می‌خواند و شُکرانه سلامتی و تنعّم را در احسان و نیکوکاری به دیگران می‌بیند:

کسی کوی دولت ز دنیا بِبُرد که با خود نصیبی به عُقبی ببرد

درون فروماندگان شاد کن ز روز فروماندگی یاد کن

نه خواهنده‌‌ای بر درِ دیگران به شکرانه، خواهنده از در مَران

یا در بیت دیگری شیخ اجل میفرماید:

کرم کن چنان که‌ت برآید ز دست / جهانبان در خیر بر کس نبست

جناب حافظ هم ابیاتی مانند بیت زیر در میان اشعار خود دارد:

ای صاحب کرامت، شُکرانه‌ی سلامت

روزی تفقّدی کُن؛ درویشِ بینوا را

و این هم بیتی از سنایی، شاعر قرن پنجم هجری :

گرتو نیکی کنی جزا یابی

در جهان جاودان بقا یابی

حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در این خصوص اشاره می‌کند:

بنی آدم اعضای یکدیگرند/ که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار/دگر عضوها را نماند قرار

خیری مشابه مهرورزی

از مصداق‌های کار خیر، مهرورزی‌ است که یکی از شیرین‌ترین و دلپذیرترین مفاهیم و واژه‌های زندگی بشر است. دوست داشتن و محبوب بودن، هر دو مورد علاقه، محبوب و مطلوب انسان‌ها است. مهرورزی، نه تنها در روابط انسانی دارای ارزش است، بلکه ریشه در مهرورزی الهی دارد. انسان و جهان مرهون و مدیون مهرورزی خدا هستند و بدون رحمت الهی، نه مخلوقی وجود دارد و نه خلقتی، نه پیام آوری ظهورمی‌کند، نه کتابی از آسمان نازل می‌گردد و نه انسان، راهی به سوی زندگی می‌یابد

خداوند، کانون مرکزی همة رحمت‌ها، محبت‌ها و مهرورزی‌هاست و آفرینش، ریشه در رحمت و مهرورزی خدا دارد. او هم بهترین حبیب است و هم بهترین محبوب؛ هم رحیم است و هم رحمان و این دو صفت، در صدر تمام سوره های قرآن، عکه در متن بسیاری از آیات الهی، تکرار شده‌اند.

در قرآن کریم چهار بار از خداوند متعال به عنوان «ارحم الراحمین»؛ برترین مهربانان، یاد شده است. شاید یکی از امید بخش‌ترین آیات قرآن، آیة 12 سورة انعام باشد که در آن خداوند نوید می‌دهد که مهرورزی را بر خویشتن حتمی کرده است.

خلقت، آیتی از مهربانی خداست و رسالت، شاهدی دیگر بر مهربانی‌های او و نزول قرآن کریم و دیگر کتاب‌های آسمانی، نشانه‌های رحمت عام او می‌باشند که زمینه را برای بهره‌گیری از رحمت خاص الهی فراهم می‌آورند.

در آیه 96 سوره مریم مى خوانیم: ( اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصّالحاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدّاً ): به یقین کسانى که ایمان آورده، و کارهاى شایسته انجام داده‌اند، به زودى خداوند رحمان محبّتى براى آنان (دردل ها) قرارمى‌دهد.

و در پایان کلام، متن حدیث درباره کار خیر را مزین می‌کنیم به فرمایش خیر خواه ترین خلق خدا، امام المتقین امیرالمومنین صلوات الله علیه:

إرحَمْ تُرحَمْ

رحم كن، تا به تو رحم شود.